Thế nào là nhiếp ảnh ý niệm (Conceptual Photography) và ví dụ minh hoạ

14:02 | 01/10/2019 Lượt xem: 2567

Có lẽ anh em đã quen với nhiếp ảnh đường phố, nhiếp ảnh đời thường và thấy nhiều ở các cộng đồng chơi ảnh, triển lãm hay mạng xã hội. Lần này, mình xin giới thiệu với mọi người một khái niệm mà có lẽ chưa phải ai cũng biết hoặc hiểu rõ, đó là nhiếp ảnh ý niệm (conceptual photography) không chỉ được các nhiếp ảnh gia dùng mà rất nhiều nghệ sĩ thị giác cũng sử dụng như một phương tiện để thể hiện ý đồ của mình.

1. Thế nào là nhiếp ảnh ý niệm?
Nhiếp ảnh ý niệm là một thể loại hay phương thức trong nhiếp ảnh, dùng để truyền tải một ý tưởng, một ý nghĩa mà người chụp hướng tới và muốn truyền tải tới người xem. Thông thường thì những thông điệp này không nằm hiển hiện trên bề mặt bức ảnh mà chúng có một lớp nghĩa dựa trên những chủ thể được chụp trong ảnh. Định nghĩa này xuất phát từ phong trào Nghệ thuật Ý niệm (Conceptual Art) có từ cuối những năm 60 của thế kỷ trước.

2. Nhiếp ảnh ý niệm được sử dụng như một phương pháp
Nhiếp ảnh ý niệm được sử dụng như một phương pháp thường thấy trong quảng cáo và minh hoạ. Khi đó, bức ảnh sẽ nhắc lại một tiêu đề lớn đi kèm hoặc câu khẩu hiệu nào đó. Những tấm hình này thường sử dụng các công cụ chỉnh sửa, chẳng hạn như Adobe Photoshop để thêm thắt các chi tiết, các yếu tố cần thiết để truyền tải thông điệp.


Một poster của tổ chức WWF tuyên truyền thông điệp giảm thiểu sử dụng đồ nhựa. Có thể thấy, hình ảnh chiếc đồng hồ cát làm từ nhựa đang bóp nghẹt chú voi ở bên trong. Ý nghĩa khá rõ ràng và dễ hiểu vì có khẩu hiệu đi kèm bên dưới.


Mitsubishi Motors giới thiệu dòng xe mới của hãng, không chỉ là công nghệ mới mà bên trong chiếc xe là những gì mạnh mẽ như bản năng của động vật hoang dã.


Cùng khẩu hiệu bên dưới "Lối sống quyết định cách chết của tôi", tấm poster này truyển tải một thông điệp về việc hút thuốc lá sẽ từ từ giết chết chính bản thân người hút.

2. Nhiếp ảnh ý niệm được sử dụng như một thể loại
Trong Nghệ thuật Ý niệm hoặc nghệ thuật đương đại, nhiếp ảnh ý niệm được coi là một thể loại.

Cuối những năm 60 và đầu những năm 70 của thế kỷ 20, nhiếp ảnh thường được sử dụng để ghi lại nghệ thuật trình diễn, điêu khắc hoặc hành động. Nhiều nghệ sĩ không coi họ là nhiếp ảnh gia, đây chỉ là phương tiện để họ thực hiện ý đồ của mình. Tiêu biểu cho thời này có Cindy Sherman, bà chuyên tự hoá trang và làm nhân vật trong chính các bức ảnh của mình nhằm đấu tranh cho phong trào nữ quyền.

Các nghệ sĩ Trung Quốc có rất nhiều tác phẩm tiêu biểu sử dụng nhiếp ảnh ý niệm. Ngoài việc chụp ảnh, họ còn thực hiện ý tưởng của mình bằng hội hoạ, điêu khắc, trình diễn,... Có thể thấy, lúc này nghệ sĩ sẽ tận dụng phương thức nào thể hiện và truyền tải ý đồ của mình tốt nhất, không phân biệt. RongRong và Inri là cặp vợ chồng nổi tiếng trong giới vì những bức ảnh buồn ám ảnh, đầy chất thơ, khám phá mối quan hệ giữa cơ thể con người và môi trường sống xung quanh. Sự đô thị hoá có ảnh hưởng lớn tới tác phẩm của hai người, những ngôi làng nhỏ dần dần biến mất ở những nơi họ đến.

Tại Núi Phú Sĩ, Nhật Bản, No.13, 2001 ©Rong Rong & Riri

Tại Vạn Lý Trường Thành, Trung Quốc, No.3, 2000 © Rong Rong & Riri

Tại Núi Phú Sĩ, No.8, 2001 © RongRong & Riri
​

Li Wei là nghệ sĩ tiêu biểu sử dụng nhiếp ảnh để chụp lại những trình diễn của mình. Những bức ảnh của anh khá hài hước và không hề hậu kì, đó là những tư thế được thực hiện với sự trợ giúp của giàn giáo, gương hay dây sắt. Anh bắt đầu nổi tiếng với series "Fall" ("Ngã"), anh tự ép mình như tên lửa đang rơi xuống mặt đất, mặt nước hay qua trước đầu xe, chân anh nằm ở tư thế không tự nhiên và không thoải mái. Với bộ ảnh ý niệm này, Li Wei tìm kiếm bản thân mình trong những bất ổn, những tình huống không thể kiểm soát, bị điều khiển và thúc đẩy bởi những thế lực như chính trị, kinh tế hay áp lực xã hội. "Cảm giác rơi chúc đầu xuống và không có gì chắc chắn đỡ ở dưới chân khá quen thuộc với mọi người. Mọi người không cần phải sang hành tinh khác để cảm thấy điều này." Nghệ sĩ giải thích tác phẩm của mình.

Ngã vào ô tô, 2003 © Li Wei

Ngã vào cung điện, 2006 © Li Wei

Sống ở một nơi rất cao, 2007, Bắc Kinh © Li Wei

29 tầng tự do, 2003 © Li Wei

5 tầng tự do, 2004, Bắc Kinh © Li Wei
​

Andreas Gursky, nhiếp ảnh gia người Đức, chụp lại những thứ có sẵn mà không dàn dựng như thành phố, đám đông hay những sản phẩm thương mại với cùng một phong cách: theo cấu trúc vi mô và vĩ mô, đan kết với nhau, được sắp xếp, xác định bởi một nguyên tắc tổ chức tổng thể nhằm phản ánh hiện tại. Đó là thông điệp về ô nhiễm môi trường, những phát triển về cơ sở hạ tầng, hiện tượng xã hội, giải trí hay đô thị hoá.

Amazon, 2016 © Andreas Gursky


Bangkok VI, 2011 © Andreas Gursky

Ocean IV, 2010 © Andreas Gursky
​

Một nghệ sĩ của Việt Nam, Võ Thuỷ Tiên cũng sử dụng nhiếp ảnh ý niệm để thể hiện suy nghĩ của mình về hôn nhân và vai trò của người phụ nữ trong gia đình tại xã hội Việt Nam. Cô thực hiện series ảnh "Cuộc hôn nhân của tôi", sử dụng các loại hoa quả như trầu cau (một lễ vật mà nhà trai biếu tặng nhà gái) đươc đặt kế bên ảnh chụp trái bưởi, đu đủ và chuối (đại diện cho sức trẻ và sự sinh sôi nảy nở). Hay, những nén nhang (là vật tế lễ dùng để kết nối thế giới âm-dương) lại xuất hiện cùng hình ảnh chiếc váy cưới và chén bát (ám chỉ công việc bếp núc – nội trợ, một nghĩa vụ mà tới ngày nay hầu hết vẫn do người phụ nữ gánh vác).

​

Cô dâu, 2018 © Võ Thuỷ Tiên

Giao phối, 2017 © Võ Thuỷ Tiên

Thờ cúng, 2017-2018 © Võ Thuỷ Tiên
​

Hi vọng với những thông tin cùng những dự án ảnh minh hoạ bên trên, anh em đã hiểu thêm về nhiếp ảnh ý niệm và sức sáng tạo vô biên của các nghệ sĩ. Hình thức này đang được sử dụng rộng rãi để sáng tạo nghệ thuật. Ở Việt Nam cũng đang có một số nghệ sĩ trẻ theo đuổi thể loại này để nói lên quan điểm, sự đồng tình hay phản kháng với xã hội hiện thời, đặc biệt là xã hội Việt Nam.